خویشتن داری یعنی چه؟

بسیاری از افراد اسیر و تسلیم محض امیال گذرای خود هستند و با اینکه ممکن است بدانند با ارضاء این امیال در دراز مدت به خود و دیگران آسیب می زنند ، از روی عادت و نه از روی اراده رفتار می کنند و سپس دچار عذاب وجدان شده و احساس گناه به آنها دست می دهد .

ایستادگی در برابر میل و هوس ، ریشه همه مقاومتهای احساسی برای کنترل نفس است. در حوزه هیجانات به کسی که قادر به رهبری هیجانها و امیال گذرا و به تاخیر انداختن بروز هیجانها و تسلط بر نفس است، خویشتندار گفته می شود. خویشتنداری و به تاخیر انداختن ارضای خواسته ها برای رسیدن به هدف، جوهره اساسی کنترل عاطفی خویشتن ( یعنی توانایی پس زدن میل و هوس در راه خدمت به هدف، خواه این هدف راه اندازی نوعی کسب و کار باشد، خواه حل یک معادله جبری یا دستیابی به یک جام قهرمانی ) است .

افراد خویشتندار ، اعتماد به نفس بالایی دارند . احساس خوبی نسبت به خود دارند. از نظر اجتماعی با کفایت ، شایسته ، کارامد ، متکی به نفس و توانا هستند . با مشکلات زندگی دست و پنجه نرم می کنند . آنها تحت فشارهای روحی کمتر دچار دستپاچگی ، ترس و عقب نشینی می شوند . ناملایمات را با آغوش باز به مبارزه می خوانند و در هنگام بروز مشکلات هرگز تسلیم آنها نمی شوند و به رویارویی با آنها می پردازند و قادر هستند برای رسیدن به اهداف خود ، خشنودی و رضایت خاطر خود را به تعویق بیندازند و توانایی کمک به دیگران را در شرایط دشوار دارند .

اما افرادی که در مقابل امیال خود ، خویشتندار نیستند ، اغلب خود را افرادی بی ارزش و بی لیاقت می دانند و در هنگام مواجهه با فشارهای روحی خود را می بازند و عقب نشینی می کنند، از عدم کفایت و شایستگی خود ناراضی هستند.

خویشتنداری یک مهارت است و می توان با استفاده از روش های مختلف آن را تقویت کرد :

ایجاد تعهد در فرد یکی از روشهای بسیار موثر برای تقویت خویشتنداری است. البته این تعهد باید متناسب با توانایی های فرد باشد.

مسئولیت پذیری (من مسئول اعمالم هستم) در قبال رفتار ها پرت کردن حواس به سمت موضوع دیگر

ترک کردن موقعیت

ارضاء خواسته را به عنوان پاداشی برای انجام فعالیت های مفید ، نیایش، کمک به دیگران و… قرار دهید (معمولا بعد از این کارها احساس پشت خواسته از بین می رود و لذا دیگر تمایلی برای انجام آن خواسته وجود ندارد).

پاداش در نظر گرفتن برای خود در صورت به تاخیر انداختن عادت و ارضاء نکردن امیال زودگذر

مکث کردن و عاقبت اندیشی

به تعویق انداختن و ارضا نکردن سریع خواسته ها

قرار نگرفتن در موقعیت و شرایطی که ممکن است منجر به ارضاء خواسته ها شود.

فرآیند خویشتن داری شامل چهار مرحله است :

.۱ تعیین اهداف و استانداردها :

هر شخص برای خود اهداف خاصی دارد و برای دستیابی به آنها از هنجارهای ویژه ای پیروی می کند. کسی که می‌خواهد خود را کنترل کند، قبل از هر چیز باید بداند که می‌خواهد به چه سمتی حرکت کند و از وضع موجود خود، به سوی چه وضع مطلوبی در حرکت است. در این مرحله فرد به خود متعهد می شود که از برخی رفتارها پرهیز نماید و یا خود را به انجام دادن پاره‌ای از کردارها مقید نماید که آن‌ها را مطلوب می‌داند.

۲.اقدامات رفتاری

دومین مرحله در فرآیند خویشتن داری عبارت ا‌ست از برداشتن قدم برای تحقق هدفی که فرد برای خود تعیین کرده است. این مرحله در واقع همان رفتار و عمل او است. در مقایسه با فرآیند کلی کنترل، رفتار در واقع همان عملکرد فرد در جهت تحقق اهداف از پیش تعیین شده است.

.۳ خودارزیابی

سومین قدم در فرآیند خویشتن داری عبارت‌ است از انطباق اهداف فرد با عملکرد خود بر اساس استانداردهای مورد نظر. به عبارت دیگر, در این مرحله فرد اقدام به ارزیابی عملکرد خود می‌نماید که تا چه حدی ‌توانسته است در تحقق اهداف و آرزوهای خود موفق باشد. نتیجه این ارزیابی از سه حال بیرون نیست:

الف – عملکرد فرد بیش از انتظاری است که از خود داشته و توانسته است اهداف مورد نظر را کاملاً پوشش دهد، که در این صورت حاصل آن رضایتمندی فرد از عملکرد خویش و یا “خود رضایتی” و اعتماد به نفس است.

ب – عملکرد فرد کاملاً با اهداف از قبل تعیین شده انطباق دارد، که در این صورت فرد به آنچه می‌ خواسته رسیده است.

ج – عملکرد و رفتار او با اهداف مورد نظر، فاصله دارد، که در این صورت لازم است که فرد در برنامه ریزی و راهکارهای رسیدن به اهداف خود تجدید نظر کند.

۴.مدیریت خود :

در آخرین قدم از فرآیند خویشتن داری، فرد بر اساس مقایسه‌ عملکرد و رفتار با اهداف و استانداردها (آرزوها و آمال)، تلاش می‌ نماید که به اصلاح خود بپردازد و ضعف‌های احتمالی موجود در رفتار خود را برطرف نماید. قطعاً در این مرحله پاداش و تنبیه، خود می ‌تواند در اصلاح رفتار در فرایند خویشتن داری نقشی بسزا داشته باشد.